Nieuwe naam voor oude tunnel: ‘Jan Hendrik Oorttunnel’

Bron: #Dwars door de buurt – editie 246

Dit is de laatste aflevering van 45 artikelen gewijd aan de straatnamen in de Watergraafsmeer en Oost. Onze lezers kregen inzichten in het werk en leven van Newton, Galilei, Huygens en anderen. Ter afsluiting een voorstel in lijn met deze traditie van vernoeming.

De Kruislaan staat loodrecht op de Middenweg en maakt deel uit van de eeuwenoude inrichting van de Watergraafsmeer. Prenten uit de 17de-eeuw geven wisselend de naam Kruiswech of Kruisweg maar ook al Kruislaan. Het traject is dan steeds van ringvaart, nu de Weespertrekvaart, tot ringvaart, waar tegenover nu Flevopark en Jeugdland. Tegenwoordig wordt de lengte bepaald door een inkorting ten bate van Science Park en een fietswandelpad door sportpark Drieburg. Twee onderdoorgangen domineren de huidige uiteinden: enerzijds een viaduct van de Gooise Weg over langzaam verkeer van of naar sportpark Drieburg, anderzijds een ruim 200 meter lange tunnel onder rangeerterrein Watergraafsmeer. Deze laatste, imposante tunnel is bijna 100 jaar oud en geeft toegang tot Science Park en dus tot de faculteit wis-, natuur- en sterrenkunde van de Universiteit van Amsterdam.

De Grote Eik
Zou het niet bijzonder zijn om deze imposante tunnel aan de anonimiteit te onttrekken met een naam in de traditie van vernoeming van geleerden in de straatnamen van de Watergraafsmeer? Zo’n indrukwekkend object in de openbare ruimte verdient het immers de naam te dragen van een waarlijk grote wetenschapper, iemand waar Nederland trots op is. De astronoom/sterrenkundige Jan Hendrik Oort (1900-1992) voldoet alleszins aan dit profiel. Hij ontwikkelde zich tijdens zijn lange leven in de twintigste eeuw tot kosmoloog van wereldfaam. De Indiaas-Amerikaans Nobelprijswinnaar Chandrasekhar noemde hem ‘De Grote Eik van de Sterrenkunde’.

Oortwolk
Sterrenkundigen – zowel uit lang vervlogen als uit recente tijden – zijn ruim vernoemd in de straatnamen van de Watergraafsmeer: Pythagoras, Ptolemaeus, Copernicus, Newton, Kepler, Galilei, Huygens, Kapteijn en De Sitter. Ieder van deze geleerden heeft ons wereldbeeld bijgesteld met nieuwe inzichten over het universum en de plek daarin van de aarde en de mens.
Ten tijde van Oorts emeritaat als hoogleraar-directeur van de Leidse sterrenwacht in 1970 was een nieuwe fase voor de sterrenkunde aangebroken met buitenaardse waarneming vanuit satellieten, ruimtetelescopen en ruimtesondes. Oorts onderzoeksresultaten – altijd met aardgebonden instrumenten – zijn des te indrukwekkender. Hij heeft nieuwe inzichten gebracht over de structuur en dynamiek van ons zonnestelsel. Hij opperde dat de kometen in zeer extreme, elliptische banen hun oorsprong hebben in wat nu naar hem de Oortwolk heet. Deze wolk staat onder invloed van de zon maar wel op enorme afstand heel ver buiten de gordel met planeten en planetoïden. Zijn studie van de Melkweg leidde tot inzicht in de draaiing en massa daarvan en het aantal en de beweging van sterren daarbinnen. De afstand van de Zon tot het Melkwegmiddelpunt berekende hij op 30.000 lichtjaar. Hij behoorde tot de eersten die het nog steeds raadselachtige bestaan van donkere materie vermoedde. Na de tweede wereldoorlog was hij de grote initiator achter de radioastronomie in Nederland, met de bouw van de schotelantenne in Dwingeloo (1956) en de 12-delige Synthese Radio Telescoop in Westerbork (1970). Daar wordt de ontstaansgeschiedenis en de grens van het waarneembare heelal onderzocht. De Europese Zuidelijke Sterrenwacht ESA met een observatorium in Chili is ook mede op Oorts initiatief tot stand gekomen.

Brief 1
Vanuit ‘de gedroomde Jan Hendrik Oorttunnel’ werd een brief verzonden aan prorailProrail. Gaan zij hierover?

Aan De Raad van Bestuur ProRail
…(Het gaat hierbij om) de betekenis van naamgeving van objecten in de openbare ruimte zowel voor de versterking van identiteit als voor het historisch en wetenschappelijk besef. Straten, pleinen, bruggen, viaducten en tunnels staan als vaste herkenningspunten gegrift in de ruimtelijke oriëntatie van een ieder; een naam versterkt deze functie, mede omdat communicatie over objecten in de publieke ruimte zo specifieker en persoonlijker kan zijn.
In Amsterdam-Oost/Watergraafsmeer is de fysieke aanwezigheid van infrastructuur van Prorail, voorheen NS, al bijna honderd jaar zeer dominant aanwezig met spoortaluds, viaducten, bruggen en tunnels. Onlangs realiseerde ik mij dat alleen de stations, Amstel, Muiderpoort en Science Park van deze ProRailobjecten een naam dragen; nu ik dit opgemerkt heb, zie ik dat hier kansen voor het grijpen liggen.
De Kruislaan in de Watergraafsmeer wordt gekenmerkt door een zeer opvallende, ellenlange tunnel onderdoor rangeerterrein Watergraafsmeer. Zou het niet buitengewoon aardig zijn deze toegangsweg tot Science Park Universiteit van Amsterdam te vernoemen naar Jan Hendrik Oort (1900-1992), Nederlands wereldberoemde astronoom, aartsvader van de radioastronomie en initiatiefnemer van radiotelescopen in Dwingeloo en Westerbork. Zo’n vernoeming zou naadloos passen in de traditie van de vernoeming van wetenschappers in de geleerdenwijken van onze stadsdelen…

Brief 2

Aan De Raad van Bestuur ProRail
…Dank voor uw voorstel om de Kruislaanspoorbrug te vernoemen naar Jan Hendrik Oort. Het is fijn om te vernemen dat mensen zoals u meedenken over de naamgeving van de openbare ruimten in Amsterdam.
Helaas moeten wij u mededelen dat de gemeente Amsterdam de aanvraag tot vernoeming van Jan Hendrik Oort niet in behandeling neemt. De gemeente neemt momenteel geen individuele voorstellen voor nieuwe straatnamen/brugnamen aan. De brug is daarnaast al voorzien van een naam: de Kruislaanspoorbrug. Dit vanwege de ligging aan deze weg. …
Wanneer er gezocht wordt naar input voor straatnamen/brugnamen wordt getracht deze te vinden via participatie. Dit kan zijn met omwonenden, ondernemers, onderwijsinstellingen, verenigingen en/of het betreffende stadsdeel…

Brug of tunnel
Het is een heel verrassend gegeven dat de 200-meter lange buis met dagelijks duizenden passanten van of naar Science Park de ongeïnspireerde en voor een tunnel verwarrende naam Kruislaanspoorbrug draagt. Het ter plekke onvermeld zijn van deze naam kan niet anders gezien worden dan als uiting van de louter functionele armoedigheid ervan. Hierin schuilt een stimulans om uit naam van vele buurtbewoners/Dwarslezers en wellicht ook met steun vanuit Science Park tot een voorstel te komen? Zo’n breed gedragen voorstel zou naadloos aansluiten op de participatievoorwaarde die voor naamgevingsvoorstellen in de openbare ruimte geldt. #

Een oproep
Stem in met het voorstel tot omdopen van de Kruislaanspoorbrug tot Jan Hendrik Oorttunnel in de traditie van de geleerdenwijken van de Watergraafsmeer.
Download ►HIER◄ het Word-document en stuur dit retour naar dwarskrant@gmail.com

Robert van Andel