Rembrandt kijkt naar Oost

Bron: #Dwars door de buurt – editie 250

Rembrandt van Rijn heeft getekend in Diemen, dat is bekend, maar ook in de Diemer- of Watergraafsmeer. Dat moet geweest zijn voordat de polder vanuit het Nieuwe Diep onder water werd gezet in Rampjaar 1672; het ‘wiel’ dat daarbij ontstond, aan het eind van de Kruislaan, is nog altijd drassig. Uit die periode van voor 1672 zijn nauwelijks schetsen bekend. Een uniek beeld! 

Rembrandt kon vanuit zijn huis aan de Jodenbreestraat zo de stad uitlopen en via de Kadijken en de Zeeburgerdijk naar de Diemerzeedijk lopen. Die route nam hij als hij naar (Oud-)Diemen wou. Het kon toen zonder moeite. Nu heb je te maken met het Amsterdam-Rijnkanaal. Hij schetste de oude boerderij die nog steeds in de nieuwbouwwijk staat. Hij liep ook weleens via de Oetewalerweg (nu Linnaeusstraat) de Meer in: hij tekende de Polderweg en de Middelwegh.

Middenweg
Op de schets die hij van de Middelwegh maakte zie je een wat sjieker hekwerk dat er na 1672 dus niet meer was. Of hij die maakte laten we liever aan kenners over. De Polderweg tekende hij ook, een heel landelijke weg. Hij maakte veel etsen van landschappen en rustige Hollandse plattelandstaferelen. Voor Vrienden van de Watergraafsmeer schreef Jo Haen hier een stuk over. Wellicht liep Rembrandt samen op met een van zijn leerlingen in die tijd: Gerard Dou of Ferdinand Bol. Op veel schetsen zijn boerderijen met rieten daken en molens te zien.

Kopermolen Graaf Florisstraat
Ouderkerk aan de Amstel was een andere bestemming, dan volgde hij natuurlijk de rivier. Ruud Meijer, tekenaar van Dwars, en ik (Anneke Hesp) pakken de fiets onder een schilderachtige wolkenlucht, op weg naar Ouderkerk. Er dreigt regen. Van Rijn liep vanaf huis de Weesperzijde af tot aan het Oetgenspad, zo genoemd naar een burgemeester die met voorkennis schimmige transacties deed (zie website Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad). Dat pad verbond de Amstel met de Oetewalerstraat. Tegenwoordig heet het de Eerste Oosterparkstraat. En de Oetgensstraat van nu dan? Die loopt achter school De Pinksterbloem, ter hoogte van de Graaf Florisstraat. Maar de molen is weg. Voorbij het gebouw van de roeivereniging is er uitzicht naar de overzij. Ruud Meijer: ‘Rembrandt schetste van hier het gebouw van de Bergenvaarders, handelaren die op het Noorse Bergen voeren om stokvis te halen. Tenslotte kwam er het gemeentehuis van Nieuwer-Amstel, later het stadsarchief en nu een luxehotel.’

Omval
Waarom heet de Omval zo? Ja, er staat nog steeds een huis op omvallen daar bij de spoorlijn (evenals theater De Omval in Diemen). In die tijd ook? Of betekent het dat bij de bocht de zeilen op de boten scherp moesten worden bijgesteld zodat je bijna omviel? Het is de landtong waar nu de ronde woontorens staan, en onder andere de Rembrandttoren. Op de schets die Rembrandt ervan maakte is veel te zien, huizen, molen, boten, een man met een hoed op en een vrijend paartje in de bosjes. En hoe liep hij nu verder? Er was geen brug over de trekvaart. Hij kan er nooit gekomen zijn zonder af en toe een bootje genomen te hebben over de Weespertrekvaart. Er voorbij moest hij weer het water over. Niet eenvoudig! Wij nemen het pontje naar zijn bekende beeld bij de verplaatste Riekermolen. Ruud Meijer stelt vast: ‘Dat beeld kijkt naar de overkant, naar Oost, daar schilderde Rembrandt.’ Met de wind in de rug fietsen we terug en net als we thuis zijn, komt de stortbui. #

Met dank aan:
Rembrandt in de Watergraafsmeer en omgeving, Jo Haen, www.vriendenvanwatergraafsmeer.nl en wandelgids Rembrandt aan de Amstel, Betsy Dokter.

Jan Dijk en Anneke Hesp