Museum Watergraafsmeer opent op Sportpark Middenmeer

Bron: #Dwars door de buurt – editie 219

Op 1 januari 1921 werd de Watergraafsmeer geannexeerd door de gemeente Amsterdam, die net als nu gebrek aan ruimte had. Honderd jaar later opent het Museum Watergraafsmeer op Sportpark Middenmeer. Iedereen die meer wil weten over de geschiedenis van dit deel van Amsterdam is welkom.

Ik nader het museum Watergraafsmeer wandelend over de Radioweg en ga honderd meter voorbij de Jaap Edenbaan. Gemeente Sportpark staat er met gestanste letters op de oude ijzeren hekken naar het terrein. Het museum is te vinden in het splinternieuwe gebouw van het Sportparkbeheer; om precies te zijn in een grappige portiersloge van drie bij vier meter en de gang die er heen leidt. In die gang hangen grote ingelijste foto’s van het oude De Meer, gescand van oude foto’s uit archieven.

Half elf Blookertijd
Op een plank ligt een map met een aantal museumprojectjes. Zoals de onlangs gerestaureerde grafsteen van de laatste burgemeester van de Watergraafsmeer J.W. de Wit op De Nieuwe Ooster. En ook het monumentje voor de grote Watergraafsmeerse natuurkundige, dichter, filosoof en sterrenkundige Pieter Nieuwland op begraafplaats Rustoord in Diemen. Daar ligt hij begraven, maar hij had geen steen meer. Men noemde hem het wonderkind van de Watergraafsmeer. Aan een wand hangen vergeelde oude ansichtkaarten van De Meer, in bruikleen gegeven door Paul van Deudekom, zoon van Jan van Deudekom. Jan was tot aan zijn dood in 2008 zeer geliefd in het stadsdeel want hij wist veel over de Watergraafsmeer en verzamelde van alles wat daar mee te maken had.

De portiersloge binnenstappend zie ik overal oude plattegronden aan de wand en een afschrikwekkend groot afgedrukt artikel Tucht en Orde over bestraffing in de kelder van het Rechthuis. Verder foto’s van de oude en de nieuwe fontein aan het Hogewegpleintje en een hele collectie reclameborden en foto’s van de voormalige Blooker cacaofabriek aan de Omval. Half elf Blookertijd staat er in grote letters. Het Blookerhuisje is 19 jaar geleden opnieuw opgebouwd tussen de wolkenkrabbers van de Rembrandt-, Breitner- en Mondriaantoren.

Tijdmachine
In de vitrines zie ik bodemvondsten, scherven van oud aardewerk, afkomstig van de heer L. Janszen, die in de jaren 50 woonde in de Röntgenstraat. Hij vond ze tijdens werkzaamheden bij de aanleg van het huidige Robert Kochplantsoen toen alles daar open lag. Zijn zoon, Hugo van Answaarden, heeft ze aan de Stichting Vrienden van de Watergraafsmeer geschonken. Ik zie oude fietsplaatjes liggen, die als bewijs van betaalde belasting vroeger aan je fiets moesten worden bevestigd, vergelijkbaar met de kentekenplaten van auto’s nu. En daar ligt een kinderboek, geschreven door de grote stadsdeelhistoricus Jaap Kruizinga toen hij in de Tweede Wereldoorlog gevangen zat in de gevangenis aan het Kleine Gartmanplantsoen. Ik zie ook het recente boek van Jo Haen zelf over de vele oude boerderijen in de Watergraafsmeer.

Aan de smalle wand van het kamertje hangt een smart-tv, die permanent een videoproductie draait met ruim 200 afbeeldingen van oude stadsgezichten van De Meer. Er zijn foto’s met gezichten op de Ringdijk met oude ophaalbruggen, antieke automobielen rijden over de Middenweg waarlangs prachtige hoge bomen staan. Ik ben terecht gekomen in een heuse tijdmachine.

Broekje met stekels
In dit intieme stulpje word ik ontvangen door Jo Haen, een van de initiatiefnemers van het museum. Zij is met haar 81 jaar penningmeester van de Stichting Vrienden van Watergraafsmeer en vertelt me dat ze tot 2017 heel actief was bij Geheugen van Oost. Toen er technische problemen waren vanwege een migratie van de site besloot ze, samen met Ron de Wit, ook vrijwilliger bij Geheugen van Oost, daar te stoppen en de Stichting Vrienden van Watergraafsmeer op te richten. Later voegde René van Eunen zich bij hen.

Ze ging toen oude foto’s en voorwerpen over De Meer verzamelen. Te beginnen bij het kastje bodemvondsten met oude relicten, glasscherven, pijpenkopjes en rariteiten van Hugo van Answaarden. Op Marktplaats komt ze ook veel interessant materiaal tegen dat ze voor het museum kan gebruiken.

Opeens zie ik een oude bijbel, afkomstig uit de voormalige Emmakerk, thans De Bron, aan de Hugo de Vrieslaan/hoek Middenweg. We raken al gauw aan de praat over haar katholieke en mijn gereformeerde jeugd die ons niet in de kouwe kleren is gaan zitten. Jongens kregen vroeger wel een broekje met gemene stekels aan de binnenkant, die tegen het mannelijk deel drukten. Dat was om erecties en zaadlozingen in de hand te houden.

Rouwstoet bij annexatie
Gauw naar een ander onderwerp. Jo vertelt over de festiviteiten, die de vereniging had willen organiseren ter gelegenheid van de 100 jaar oude annexatie. Bijna allemaal in het water gevallen met die nare coronatijd. Met de opening van het museum had men een mooie, feestelijke start kunnen maken. Wel heeft de Stichting een subsidie ontvangen van het Fonds voor Oost. Een evenement, dat ook gepland is en dat zeker een keer zal plaatsvinden, is een herhaling van de teraardebestelling met begrafenisstoet van de gemeente Watergraafsmeer die in 1921 werd geannexeerd. In de laatste raadsvergadering van 31 december 1920 lag een voorstel van een bewoner om de gemeente in een kist ter aarde te bestellen, inclusief een rondgang door de oude gemeente van een in rouwkleding gestoken stoet. Met slechts één stem tegen nam de laatste raad toen een motie aan om de teraardebestelling niet toe te staan omdat dat niet gepast zou zijn.

Die enige tegenstemmer kreeg wel van burgemeester De Wit toestemming om het ritueel illegaal te laten plaatsvinden. En zo liep de stoet met luid klagende burgers en met muziek voorop vanaf een café op de Ringdijk, hoek Schagerlaan, naar het Rechthuis en de toenmalige gemeentesecretarie op de Linnaeusparkweg. Via het huis van burgemeester de Wit aan de Middenweg naast het Linnaeuspad vlakbij de Vomar, naar Huize Frankendael en via de huidige Hugo de Vrieslaan naar de boerderij op de huidige Nobelweg bij de Vergulden Eenhoorn. Daar werd de kist begraven na een speech van de initiatiefnemer.

Bezoek en giften
Om de herhaling van de begrafenis te financieren is een voorstel ingediend bij het stadsdeel in het kader van Oost Begroot. Bij de eerste stemronde kreeg het voorstel al snel heel veel likes. Dit evenement zal dus zonder twijfel in de loop van het jaar gaan plaatsvinden. ‘Zijn jullie eigenlijk al open?’, vraag ik. Jo: ‘Nou we hebben nog geen vaste openingstijden nu met die corona. Maar zodra het weer kan, gaan we drie dagen per week open. We denken aan woensdag, vrijdag en zaterdag van 11.00 tot 15.00 uur. Voorlopig kun je het museum op aanvraag bezoeken door even te mailen naar vriendenvanwatergraafsmeer@gmail.com.’ Het spreekt voor zich dat de huidige coronamaatregelen gelden, zoals het dragen van een mondkapje enzovoort. #

Het museum doet graag nog een oproep aan de Watergraafsmeerders en iedereen, die hier ooit woonde of kwam. Als je iets leuks weg te geven hebt uit de recente of oudere geschiedenis van de Watergraafsmeer, geven we het een mooie plaats in het museum. Dan houdt het zijn waarde voor iedereen die geïnteresseerd is in de historie van de omgeving waar hij woont.

Jaap Kamerling