Waar nonnen woonden en werkten

Bron: #Dwars door de buurt – editie 250

In de zuidoosthoek van de Linnaeushof domineert een toren. Een paadje leidt door de voortuin naar een spitsboogportiek. Boven een dubbele deur staat in steen gehouwen Clara Klooster. De wand haaks daarop heeft smalle vensters en een enkele deur. Het ziet er besloten uit. Het vroegere klooster werd dependance van het Burgerweeshuis en toen woongebouw.

Architect Kropholler ontwierp bijna alle gebouwen aan de Linnaeushof. Maar voor het Clara Klooster tekenden de gebroeders Kraaijvanger. Die waren ook katholiek. De invloed van architect Kropholler is echter onmiskenbaar in de keuze voor metselwerk in rode handvorm baksteen met bescheiden natuurstenen hoekelementen. En de torens van zijn Hofkerk, aan de andere kant van het plein, zijn terug te zien in de kloostertoren. Ook hier een heel forse bakstenen blokvorm gemetseld in Noors-/kettingverband, bekroond met een piramidedak van rode pannen. Achter dit hoekgebouw vormt de ruimte van de vroegere kloostertuin een grote verrassing. De tuin ligt naast het binnenplein van de Sint Lidwinaschool. Dat plein is bereikbaar via de schoolpoort met tegeltableau Sint Lidwina Leerschool. Vanaf hier is goed zicht op de voormalige kloosterkapel.

Kulturkampf
De opdracht voor de kloosterbouw (1931) werd gegeven door de Zusters van het Arme Kind Jezus. Getuigenis hiervan is het gevelbeeld Arme kind Jezus boven de enkele deur aan de hof. De initiatiefneemster voor de kloosterorde was de Akense textielfabrikantendochter Clara Feij (1815-1884). Het kloostergebouw dankt zijn naam aan haar. Zij deelde met een groeiend aantal zusters/medestandsters compassie met en inzet voor kinderen die opgroeiden in de armoede van het uitgebuite industrieproletariaat. Vanaf 1844-1845 werd dit liefdewerk geformaliseerd en 25 jaar later met pauselijke goedkeuring vormgegeven in een kloosterorde. Clara werd moeder-overste. Ook nu nog wijdt deze orde zich op veel plekken in de wereld aan onderwijs en de verbetering van het lot van kinderen in benarde omstandigheden. Clara Feij werd in 2018 zalig verklaard tijdens een mis in Aken.

Van 1877-2018 was de hoofdvestiging van de orde het in neo-Gothische stijl gebouwde enorme Loretoklooster in het Zuid-Limburgse Simpelveld vlakbij de Nederlands/Duitse grens dicht bij Aken. De orde week hierheen uit tijdens de zogeheten Kulturkampf. In de jaren zeventig van de 19^de eeuw nam Otto von Bismarck, Pruisisch protestant, kanselier van het pas verenigde Duitse Rijk maatregelen om de rooms-katholieke invloeden in te perken.

De zusters vonden inspiratie in het Arme kind Jezus wat leidde tot zelfbewuste, nederige soberheid en hulp en onderwijs aan kinderen vanuit eigen middelen. Zij maakten bijvoorbeeld indrukwekkend stralende, uiterst kostbare, geborduurde kerkelijke textiel, altaarkleden en gewaden. Het Loretokloostergebouw in Simpelveld toont in Museum De schat van Simpelveld de naaldkunst van de orde.

De voorlopers van de huidige Sint Lidwina Basisschool, waren de Maria Goretti Kleuterschool, de St Lidwina Jongensschool en de Clara Feij Meisjesschool. Maar het aantal nonnen slonk en ze werden steeds ouder. In 1987 trokken ze zich terug naar Simpelveld en nog weer later naar Aken. De verkoop van het Clara Klooster aan het Amsterdams Sociaal Agogisch Centrum Het Burgerweeshuis (SAC) was in overeenstemming met de levenshouding en de doelstelling van de orde. De Dependance SAC/het Willem van Halmhuis (voormalig directeur SAC) was tot 2001 crisisopvang voor 24 kinderen. Voor de nieuwe bestemming waren slechts beperkt aanpassingen nodig.

Uitloop naar tuin
Veertien jaar nadat de kloosterorde de hof verliet, kwamen er nieuwe inzichten binnen de jeugdzorg. Als kinderen uit huis werden geplaatst kwamen ze voortaan in gastgezinnen.  . Het solide kloostergebouw vond een nieuwe bestemming als appartementencomplex met unieke kenmerken en bewoners die het gebouw, recent een gemeentelijk monument, koesteren. Zes gezinnen bewonen vanuit een gezamenlijk trappenhuis de appartementen van wisselende grootte met hier en daar unieke originele details. Enkele echt bijzondere woonruimtes verdienen aparte vermelding zoals de voormalige kloosterkapel en de torenkamer onder het piramidedak. De woningen op de begane grond bieden prachtige uitloop naar de tuin. En vanaf het schoolplein is er zicht op kapel en gebouw.

Feest van herkenning
Het schoolgebouw waar ooit de Clara Feij Meisjesschool gevestigd was, ligt rechts langs de toegang tot de Linnaeushof vanaf de Wethouder Frankeweg. Dit gebouw huisvest nu De Amsterdamse Mavo, een kleine categorale school. De vormgeving van het gebouw is evenals het Clara Klooster door de gebroeders Kraaijvanger en sluit ook helemaal aan bij de vormentaal van de hof. Ook dit gebouw heeft de status van gemeentelijk monument. Vanonder een voorhof met boog geven originele zware deuren met smeedwerk toegang tot de school. Het aantrekkelijke van het gebouw voor leerlingen en docenten schuilt vooral in het interieur. De twee middengangen tussen de lokalen vangen licht van buiten door ramen in de binnenwanden. De betegeling van de hal, de gangen en de trappen heeft originele stijlkenmerken van de jaren dertig vorige eeuw: hier op de vloer uitgevoerd met doffe vierkante plavuizen in rood met grijs en zwarte linten en monochrome grijze geglazuurde wandtegels 10×20 rechtop geplaatst in staand verband. De trappenhuizen hebben beige natuurstenen treden en zware zwart marmeren afwerking van de balustrades net zoals in het Clara Klooster. Hier en daar zijn sporen van gebruik, maar voor iedereen die schoolgegaan heeft in een gebouw uit de jaren dertig is het een feest van herkenning.

De gebroeders Kraaijvanger waren de stichters van een ook nu nog actief Rotterdamse architectenbureau. In Oud-Oost ontwierpen nazaten Kraaijvanger in de jaren zeventig van de vorige eeuw de hoogbouw van OLVG-Oost met afwisselend een band raampartijen en een band betonnen borstwering over negen niveaus. Dit is een voorbeeld van hoogbouw uit die tijd en wordt nu ook wel ‘roggebrood met kaas architectuur’ genoemd. Het bureau ontwierp destijds ook Theater De Doelen in Rotterdam in aansprekende ‘brutalistische’ vormgeving. Hun recentere Museum Voorlinden te Wassenaar is weer een uiterst strakke high-tech doosvorm in glas.

Aan de de huidige bewoners van het kloostergebouw komt dank toe voor het delen van ervaringen en informatie evenals aan een buurtbewoonster en voormalig leidinggevende van de Dependance Burgerweeshuisperiode. De conciërge van de Mavo was behulpzaam bij de bezichtiging en het fotograferen. #

Robert van Andel