Voormalige PTT-telefooncentrale

Bron: #Dwars door de buurt – editie 232

In de reeks Verborgen verleden over gebouwen in Oost en hun roemrijke verleden ditmaal de voormalige PTT-telefooncentrale aan de Kamerlingh Onneslaan hoek Middenweg.

Albert Boeken, in dienst bij Publieke Werken, ontwerpt het gebouw. De telefooncentrale is in 1923 operationeel.De ingang van het gebouw is aan de achterzijde. Boven de toegangsdeur staat in art deco-letters TELEFOONDIENST. In het aangrenzende doodlopende zijstraatje van de Middenweg staan twee woonhuizen. De directeur van de telefoondienst woonde in de grootste woning.
Later komt de ingang van het gebouw aan de Kamerlingh Onneslaan. Het beeldhouwwerk boven de ingang is van Hildo Krop. Het verbeeldt de vier werelddelen.

Slechts 49 abonnees
Even terug in de tijd: de telefonistes zitten naast elkaar, met grote schakelborden voor zich. Zij zorgen ervoor dat elke telefoonverbinding tot stand komt. Ze zijn er met velen, die dagelijks in wisseldienst werken.
De eerste telefooncentrale in Nederland is in 1881 aan de Herengracht in gebruik genomen. Er zijn dan slechts negenenveertig abonnees, die door één telefoniste handmatig met elkaar worden verbonden. Maar er komen gaandeweg steeds meer aansluitingen en daarmee groeit het aantal telefonistes en telefooncentrales. Oost krijgt deze centrale.
Maar in de jaren die volgen gaat de ontwikkeling snel. In 1960 zijn een miljoen mensen aangesloten op het Nederlandse telefoonnetwerk. Het is dan niet meer te doen om iedereen handmatig met elkaar te verbinden. Geautomatiseerde telefooncentrales nemen het werk over van de telefonistes, die allen werkloos raken. In 1962 is het laatste knooppunt Warffum in de provincie Groningen in gebruik genomen en daarmee is het Nederlandse telefoonnetwerk volledig geautomatiseerd.

Fantastische woonplek
AHAM Vastgoed koopt in 2016 de centrale van KPN. Volgens een woordvoerder van AHAM Vastgoed zijn de eisen van de gemeente stedenbouwkundig, esthetisch en programmatisch heel strikt, gezien de bijzondere locatie. Toch verloopt de samenwerking soepel. ‘De plannen voor hoogwaardige, deels sociale en middenhuurwoningen, een broedplaats voor kunstenaars en commerciële ruimtes zijn tot in detail uitgewerkt.’ De gemeente keurt de conceptplannen in 2019 goed, maar de bouw gaat nu pas beginnen.

‘Met de transformatie van de oude PTT-centrale voegen we broodnodige woningen toe aan de stad in een gebouw waar nu niemand kan wonen en iedereen zou willen wonen,’ aldus de woordvoerder. ‘We realiseren nu hoogwaardige woningen op een fantastische plaats met uiterst respect voor het bestaande monument en de locatie aan het park. Op deze plek is het straks heerlijk wonen en fijn werken. Een ere-locatie waar al decennia geen mensen meer werkten, krijgt de gewenste en verdiende invulling.’ Inmiddels is de renovatie begonnen en die zal tot 2024 duren.

Architect Albert Boeken (1891-1951) gaat na het beëindigen van zijn opleiding aan de Delftse Technische Hogeschool in 1919 bij Publieke Werken aan de slag. Hij houdt zich in de beginjaren vooral bezig met het ontwerpen van een aantal telefooncentrales in Amsterdam. #

Méland Langeveld