Bron: #Dwars door de buurt – editie 248
Op de hoek van de Middenweg en de Kamerlingh Onneslaan stond lang zonder enig teken van menselijke activiteit een solide baksteenkolos. Achter ramen waren schakelkasten zichtbaar voor telecommunicatie. Inmiddels is door optopping de metamorfose naar appartementencomplex bovenop werkruimten voltooid.
De KPN heeft het gebouw enkele jaren geleden kunnen ontruimen dankzij technologische ontwikkelingen zoals micro-elektronica, digitalisering, glasvezelnetwerken en mobiele telefonie. Al deze techniek is nu ondergebracht in een naastgelegen ongeïnspireerd bouwseltje met koelspleten. Dat maakt helaas een verrommelde indruk.
Over de herbestemming van het monumentale gebouw zelf heeft Dwars al bericht, maar ook andere lokale media als de websites van oost-online, het Geheugen van Oost en de Vrienden van de Watergraafsmeer hebben er over geschreven. Opnieuw een publieke functie, ook al zou dat maar deels zijn, is het niet geworden. De huidige eigenaar, AHAM, een particuliere stichting met een zakelijke en maatschappelijke doelstelling, realiseerde 33 appartementen, waaronder twee penthouses. Die zijn deels sociale woningen-, deels bestemd voor midden- en vrijesectorhuur. Samen met de werkruimten en ateliers op de begane grond, die nu afgebouwd worden, kan het geheel als een aanwinst voor de buurt gelden.
Portaal Hildo Krop
In 1923, twee jaar na de annexatie van de Watergraafsmeer, werd de vijfde telefooncentrale van de Gemeentelijke Telefoondienst haaks op de Middenweg geplaatst werd. De stadsuitbreidingsplannen en het succes van telefonie maakten de centrale nodig. Het gebouw sloot als buur aan op winkelpanden aan de Middenweg. Van de Kamerlingh Onneslaan was destijds nog geen spoor. Achter de bebouwing aan de Middenweg lag nog polderweide tussen Frankendael en Ringdijkbuurt. Rond 1960 werden enkele winkelpanden gesloopt voor de aanleg van de nieuwe verbindingsweg. Met de Kamerlingh Onneslaan lag plots de achterzijde van de centrale aan de openbare weg. Daar is toen een nieuwe ingang met portaal aangebracht. Hildo Krop beeldhouwde dit portaal in 1916 voor het Hoofdkantoor van de Gemeentetelefoon aan de Herengracht 295. De PTT liet dit kantoor in 1955 slopen en vervangen.
Hergebruik
Optopping van gebouwen is tegenwoordig allerminst zeldzaam. Het geeft ruimtewinst zonder dat nieuwbouw beslag legt op schaarse grond. Als goede gebouwen met kwaliteit hun functie verliezen is hergebruik verre te verkiezen boven sloop omdat het duurzamer is. Bovendien dragen bestaande gebouwen vaak, zoals ook hier het geval is, geschiedenis en cultuurhistorisch aantrekkelijke vormgeving met zich mee. Hergebruik behoudt deze waarden. De naam ‘Telefoondienst’ die het gebouw nu als appartementencomplex weer terug heeft gekregen, is een leuk voorbeeld daarvan. Altijd al blijkt aan de parkzijde van het gebouw de naam ‘Telefoondienst’ in prachtige smeedijzeren Amsterdamse School letters gestaan te hebben, maar dat was meer dan zestig jaar lang verborgen voor vrijwel iedereen.
Pad inlopen
Voor nieuwsgierigen loont het nu om vanaf de Middenweg het bestrate pad aan de Frankendaelzijde van het gebouw in te lopen. Hier ligt aan een verrassende binnenplaats rechts nog aan de Middenweg een laag gebouw, nu een woning, dat oorspronkelijk postkantoor was. Verderop links tussen bomen ligt de voormalige directeurswoning. De oude hoofdingang van ‘Telefoondienst’ is aan de binnenplaats gesitueerd tussen decoratief symmetrisch aangebracht metselwerk in Amsterdamse School stijl. De toenmalige huisarchitect van Publieke Werken, Albert Boeken (1890-1951), lijkt zich hier uitgeleefd te hebben. Boeken keerde zich echter in de jaren daarna af van de Amsterdamse School stijl en werd pleitbezorger voor ‘Het Nieuwe Bouwen’. In de vormgeving van het postkantoor en de directeurswoning, met nadruk op horizontale lijnen en het blokkendoosachtige, komt dit al naar voren. De beide woningen maken geen deel uit van de verbouw.
De revolutie die het gebouw nu ondergaan heeft, is niet de eerste. In de naoorlogse jaren voltrok zich in de technologie van de telefonie een automatiseringsrevolutie. De telefonistes die telefoonlijnen met elkaar verbonden werden toen overbodig. Rijen schakelkasten vervingen hun werk en tegelijk met de telefonistes werd ook de plaatselijke directeur overbodig.
Robert van Andel
Geef een reactie