Diep graven in dubieuze praktijken

Bron: #Dwars door de buurt – editie 237

Follow the Money is uitgegroeid tot een gerenommeerd instituut. In tientallen (digitale) dossiers worden door een veertigtal medewerkers (financiële) misstanden boven water gehaald. Het Platform voor onderzoeksjournalistiek is mede opgericht door Eric Smit. Bij hem om de hoek spreken we elkaar op een terras als eindelijk zomerweer zich heeft aangediend.

Het idee voor Follow the Money ontstond bij het van school halen van onze kinderen. Met collega-journalist en medeoprichter Mark Koster maakte ik vóór de 5^e Montessori de eerste plannen.’ Toen in 2010 Follow the Money startte had Eric Smit al naam gemaakt bij het tijdschrift Quote en met zijn boek over Nina Brink. Ook op het sportieve vlak deed hij ooit van zich spreken: als professioneel squasher.

‘Met mijn afgeronde studie economie belandde ik aanvankelijk logischerwijs in het bedrijfsleven, in de ICT, in de cijfertjes. Daar bleek niet mijn hart te liggen; journalistiek, en dan met name onderzoeksjournalistiek lonkte.’

Aanloop
Ooit is Eric betrokken geweest bij het gratis dagblad De Pers, dat tussen 2007 en 2012 verscheen. ‘Dat was achteraf een leerzame les. Een papieren krant met alleen maar advertentie-inkomsten was financieel niet levensvatbaar. Bij Follow the Money zou het om digitale nieuwsvoorziening moeten gaan, en betalende leden moesten voor de inkomsten gaan zorgen.’

‘Dat we een ledenmodel moesten invoeren bedachten we drie jaar na de eerste plannen. Pas twee jaar later lukte dat en nog weer een jaar was er nodig om het aan de gang te krijgen. Pas toen konden we meer medewerkers aantrekken en meer onderzoeken doen. Al met al was er een behoorlijk lange aanloop naar de organisatie die we nu zijn, anno 2023, een organisatie met 41.000 betalende leden.’

Waarheidsvinding
Follow the Money is een platform voor radicaal onafhankelijke onderzoeksjournalistiek. ‘Daarbij passen geen advertenties. Ook beïnvloeding door de politiek dan wel het bedrijfsleven is er niet. Anders dan veel andere media richten we ons niet op een bepaald welomschreven lezerspubliek, doen we niet aan een profiel.’

Er is een glashelder doel: waarheidsvinding in dienst van de samenleving. Eric: ‘Dat geld centraal staat is omdat nu eenmaal bijna bij elk maatschappelijk onderwerp geld een centrale rol speelt. In het verkeerd, al dan niet onwettig, omgaan met geld weerspiegelt zich vaak falend beleid.’ Journalisten van Follow the Money hoeven zich niet bezig te houden met liveblogs vullen of dagelijkse updates produceren, maar focussen zich voor de volle 100 procent op onderzoeksjournalistiek.

Grenzen
Wat houdt dat eigenlijk precies in: waarheidsvinding in dienst van de samenleving? Eric reageert voorzichtig: ‘We bieden onze leden, burgers van Nederland, belangwekkende informatie, daar begint het mee. Natuurlijk hopen we ook derden, zoals politieke partijen, bestuurders en/of bedrijven, te beïnvloeden. We willen graag onze bevindingen bij onderzoeken doorgeven via andere media, maar zonder die vormen van vervolg zijn dossiers op zich evengoed waardevol.’

‘Onderzoek bestaat vaak uit het doorspitten van papieren en digitale documenten, al dan niet na moeizaam afgedwongen inzage. Uit het spreken van deskundige betrokkenen bij het onderwerp. En soms zijn er klokkenluiders. Tijdrovend is het in ieder geval. Daar waar mogelijk en nuttig werken we samen met andere media. Met de tijdschriften Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer zijn onderwerpen gezamenlijk opgepakt. Met televisieprogramma’s wordt samengewerkt, met Zembla een enkele keer, met Pointer vaak, om maar enkele voorbeelden te noemen. De laatste jaren zijn we onze grenzen aan het verleggen. In diverse landen hebben we samenwerkingspartners. Het is onze ambitie om meer en meer de grens over te gaan: om meer Europese onderwerpen aan te snijden, maar ook om leden uit andere landen te kunnen verwelkomen.’

Dossiers
Alles goed en wel, maar waarover gaan nu al die dossiers? Eric noemt enkele onderwerpen: ‘Jeugdzorg in het rood’ luidt de titel van een van de dossiers. Over hoe gemeenten de jeugdzorg goedkoper en beter zouden regelen, terwijl het juist duurder en slechter is geworden. Wie profiteren er van de nieuwe woningnood? is een actuele kwestie. En wat te denken van de diverse klimaatonderwerpen: ‘De prijs van een groen Europa’, ‘Vlees- en zuivelindustrie’, ‘De Rotterdamse haven’, ‘Shell Papers’.’

De lange lijst op de website bevat onder andere nog de volgende titels: ‘De schuldenindustrie’, ‘Wat maakt onze zorg zo duur?’, ‘Bouwput Nederland’, ‘De slag om het drinkwater’. De titels van de dossiers met een korte omschrijving daarbij zijn voor elke websitebezoeker in te zien. Om de dossiers volledig te kunnen lezen dien je lid te worden, voor een maand of een jaar.
Sommige dossiers hebben tot een boek geleid, te koop via de website, maar ook in de boekhandels. En de afgelopen jaren zijn ook diverse dossiers en journalisten van Follow the Money in de prijzen gevallen.

Dividendstrippen
Een onderwerp waar Eric zich al jaren op stort is het zogeheten dividendstrippen. Eric legt uit: ‘Bij dividendstrippen plegen bankiers, handelaren en hedgefondsen via ingenieuze constructies fraude met dividendbelasting. Alleen al in Nederland is de staat daardoor in twintig jaar zo’n 27 miljard aan belastinginkomsten misgelopen. Maar het gebeurt in heel Europa. Follow the Money maakt deel uit van een internationaal samenwerkingsverband van onderzoeksjournalisten die de fraude overal aan de kaak stelt.’ Het meest recente artikel in dit dossier van Eric (en Siem Eikelenboom) heeft de titel ‘Eerste ex-ABN Amrobankier in Duitsland voor de rechter wegens dividendstrippen’. Een voorbeeld van diepgravend en intensief onderzoek dat tot strafrechtelijke vervolging leidt. Het is een dossier dat ongetwijfeld nog veel vervolgartikelen zal krijgen.

Oost
Specifiek lokale onderwerpen zijn er niet veel – de strijd van Loods 6 op het KNSM-eiland met De Key is er één. Maar dat de meeste misstanden ook consequenties hebben voor bewoners van Amsterdam Oost is evident. Eric noemt toch een paar organisaties en plekken die op een of andere manier wel terug te vinden zijn in enkele dossiers. ‘Er is onderzoek geweest naar Waternet in Amstelkwartier, over hoe veilig de digitale omgeving was. De datacenters in Sciencepark zijn onderwerp van onderzoek geweest. En wat te denken van De Nederlandse Bank, de bank van Klaas Knot die zo’n beetje mijn buurman is?’
Follow the Money heeft ambities om verder te groeien, de kiem ervan is door Eric Smit gelegd op een schoolplein in Oost. #

Arie van Tol