1939 – 2019
Auteur: Jan Dijk 2019 – Geboren en getogen in de Watergraafsmeer. Woont er nu nog steeds.
Verslag van een drie uur durende fietstocht. Voor lopen was het net iets te ver. Doe de route zelf ook eens. Deel 1
Het huidige Muiderpoortstation is in 1939 aangelegd
Het huidige Muiderpoortstation is in 1939 aangelegd tegelijk met de spoordijken. Wat een kolossale operatie was dat geweest! Het station kwam in de plaats van het oude gelijkvloerse Muiderpoortstation, dat iets meer naar het noorden lag. Nog verder richting CS liepen zijtakken van het spoor naar het Oostelijk Havengebied; nu is dat allemaal weg.
Voor dat nieuwe station was in de hoek tussen de twee spoorlijnen ruimte beschikbaar voor een heus stationsplein.
Het nieuwe spoor was uitsluitend bestemd voor passagierstreinen. Van en naar het havengebied reden de goederentreinen vanuit Utrecht sinds enige tijd om via een nieuw slingerspoor dat nog altijd bij Diemen het spoor naar Amersfoort kruist en zich dan bij dat spoor voegt . Zo werd ook het rangeerterrein in de Meer bereikt.
Destijds kon je binnen het Muiderpoortstation van het ene perron naar het andere. Nu moet je bij overstappen over het stationsplein lopen. Nat worden. Misschien jammer, maar het is niet anders.
Multi Kruljuweel – multiculturaliteit
Om te beginnen wilden we het kunstwerk op het perron naar Utrecht bekijken, daar startten we onze tocht. Eerst met de langzaamste stationslift aller tijden omhoog naar de spoorbaan. Serge Verheugen, ervaren vormgever in de openbare ruimte, kwam ook even. Hij had het gemaakt, maar het in geen jaren meer gezien. Hij legde het allemaal goed uit en verklaarde de rare naam van het kunstwerk: MULTI KRULJUWEEL: in het begin van deze eeuw ging het altijd maar over multiculturaliteit. Je sprak het zo vaak uit dat je er maar een slag naar sloeg. Uiteindelijk klonk het ongeveer als multikruljuweel.
Mensen onderscheiden zich van elkaar door hun haardrachten, die hebben betekenis. Misschien wel eerder dan door hun kleding. Allerlei haardrachten worden getoond, in een bijzondere sgraffiti-techniek: de lijnen zijn ingefreesd. Voel de individualiteit! Net zulke lijnen zien we straks in 2 kunstwerken weer.
Buurtberoemd
Serge ging nog met ons mee naar zijn volgend kunstwerk, dat op het perron naar Amersfoort: BUURTBEROEMD, om het kioskgebouw heen. Het is vorig jaar onder grote belangstelling onthuld. Mensen die veel voor de buurt hebben betekend worden in dezelfde techniek duidelijk herkenbaar getoond, met ieders eigen handafdruk onder zijn of haar portret en met een kenmerkend citaat van de persoon. De handafdrukken toont hij meer opzij allemaal naast elkaar, als een portrettengalerij van handen. Ook van een kind van 4: de toekomst; in haar handdruk ontbreekt de duim helaas. Alleen, Redouane van ’Alle Kleuren Oost’ draagt dat petje bijna nooit; die dag was het toevallig ijskoud, zei hij. Andere hier verbeelde mensen: Arie van Tol van Dwars door de Buurt en schaakcoach Mustafa. Ieder verdient hier vermelding. Wordt te veel. Ga zelf kijken. Serge heeft ook zichzelf maar afgebeeld; deed de Spaanse meester Velazquez trouwens ook.
Monumenten voor de weggevoerde Joden
Op het plein voor het station bevindt zich sinds 2003 een monument voor de weggevoerde Joden. Het is ontworpen door grafisch ontwerper Steffen Maas. In een donkergroene metalen zitbank en in het monument zelf zijn wat moeilijk leesbare teksten gestansd, hier over de Jodenvervolging, daar een gedicht over het vergeten van het vergeten van Victor van Vriesland. Vanaf het station vertrokken veel Joden naar Kamp Westerbork, vandaar gingen velen verder…
Dat gedicht is in een nieuwe stationsetalage die aan dit monument gewijd is duidelijk leesbaar in beeld gebracht. Die etalage vervangt de ruim overhuifde stationsingang van vroeger.
Verder is op het plein het kunstwerk FLOWERS van de beroemde Karel Appel te zien. Wist u dat? Drie geknakte grote bloemen en een staande bloem, in Toscane gemaakt uit gevonden en geconsolideerde materialen. Ga er eens een tijdje naar kijken. Sommigen denken dan aan die vervolging. Hij maakte het op gevorderde leeftijd. We komen hem nog tegen.
Onder het perron door van de trein naar Utrecht fietsten we linksaf langs de weg naast het spoortalud, het huidige Oetewalerpad, waarlangs de Joden groepsgewijs de andere kant uitliepen, vanuit getto Transvaalbuurt naar het station. Wij gingen daarna door naar de Linnaeusstraat (tot de annexatie van 1896: Oetewalerstraat).
Aan de andere kant van het spoor stond hier tot 1961 een kunstig geplaatste synagoge uit 1928, vooral bezocht door Joden uit de Watergraafsmeer; die in de Transvaalbuurt waren hoofdzakelijk rood. Een verdwenen topmonument. De mooie ramen zijn gelukkig in Tel Aviv.
Het spoor liep waar nu de Populierenweg is
Over het gelijkvloerse spoor dat hier liep tot 1939 reden eerst vooral goederentreinen, maar later ook personentreinen.
Er waren toen twee sporen (vier rails). Op den duur waren de spoorbomen in de Linnaeusstraat en die van Wijttenbachstraat naar Insulindeweg meer dicht dan open, ze zaten ook nogal eens klem. Een zieke moest regelmatig ruim een half uur op de dokter van over het spoor wachten. Intussen waren er hele stadswijken uit de grond gestampt. Het was een ramp. Verderop meer hierover.
Lijn 9 liep door de stad van CS tot het spoor. Wilde je vanuit de Meer naar de stad, dan moest je van de Gooische Stoomtram overstappen naar lijn 9. En nu moeten we ook weer overstappen: van 19 naar 14.De messing openingsplaquette onder de brug uit oktober 1939, met spoorbomen die met blote handen worden geopend, is hier met geweld verwijderd en vervangen door reclameborden; dat is nog net te zien.
Vlak achter de achterkant van de huizen aan de Vrolikstraat (daar lag tot die annexatie de gemeentegrens) reed van het Weesperpoortstation sinds 1880 de Gooische Stoomtram. Die ontsloot het Gooi, daarvoor was die alleen maar idyllisch en arm. En ver weg. De tram kruiste schuin de twee sporen om bij de Linnaeusstraat te komen. Dat vereiste soepele samenwerking tussen trein en tram!
Concrete plannen voor spoordijken
Vanaf 1932 kwamen er concrete plannen voor spoordijken in Oost. Al in 1891 was men begonnen erover te praten. Ten behoeve van de aanleg van die spoordijk werd tijdig een van de twee sporen verplaatst in de richting van de Vrolikstraat, het spoor kwam bijna te lopen waar nu de Populierenweg is. Tussen trein en Vrolikstraat was nog altijd ruimte voor de Gooische Tram (inmiddels elektrisch). Nu kon de trein blijven rijden tijdens de aanleg van de dijk. Inmiddels was de slinger om Diemen aangelegd. Dat scheelde enorm in de overlast voor Oost, één spoor was voortaan voldoende. Ik zeg het hier alvast, het Weesperpoortstation was een beetje omslachtig geworden.
Die Populierenweg is van vlak na de oorlog. Hij werd aangelegd op de vrijgekomen spoorbaan nadat de spoordijk in werking was getreden. Bovendien – de Gooische Stoomtram stopte ermee. Lijn 9 werd doorgetrokken tot Einde Meer (naam van een buitenhuis dat daar stond met een mooie Chinese theekoepel). We konden voortaan in één ruk naar de stad. Houen zo…!
Muurschilderingen
Gelukkig, de voorspelde regen bleef uit. We fietsten nu langs het spoor tot het naar links afbuigt naar Utrecht. Bij die bocht, voorbij de Populierenweg, in de wat saaie strokenbouw van Olmenweg en Platanenweg uit de jaren 50, zagen we prachtige hoge muurschilderingen op beide zijwanden van de appartementsgebouwen van die straten. Je weet niet wat je ziet. Er zijn er 10. Ze zijn aangebracht in het kader van het If walls could speak- festival van Amsterdam Street Art in mei 2019. Kijk op de website; Serge Verheugen, die vlakbij woont, is erbij betrokken geweest. Thema: Amsterdam is van iedereen. De kunstenaars komen overal vandaan. Ineens zijn de straten een lust voor het oog. Schitterend, je blijft kijken. Wat een kleurrijk geheel. We zien ook letterlijk vogels van diverse pluimage. Hopelijk blijven ze. Eén wandschildering is gewijd aan Karel Appel en COBRA. Je ziet zelfs van verre Ruud Gullit op The Student Hotel geschilderd! Dat staat in de Parooldriehoek. En ook een strip-achtige schildering in de stijl van Roy Lichtenstein.
Loop je door, dan kom je in het fraai aangelegde kleine Wibautpark met een grote ronde grasmat waar verspreid bomen op staan. Er is daar ook een onderdoorgang naar de Tugelaweg. Langs de wanden bevindt zich een lichtkunstwerk met bewegende dieren. Helaas, hij doet het niet meer. Ach, iets kan het ook niet altijd maar blijven doen!
Ga voor deel 2 (over het Weesperpoortstation) naar: Het Weesperpoortstation
Geef een reactie