2001 – 2011
Auteur: Jo Haen – (1939) Geboren in Purmerend. Woont sinds 1963 in de Watergraafsmeer. Samen met Ron de Wit beheert zij deze website. Ze schrijft verhalen, interviewt mensen in de WGM en organiseert verhalenwandelingen.
In 2001 werd het Persmuseum geopend in een voormalig cacaopakhuis Willem I aan de Zeeburgerkade 10. In het gebouw van de I.I.S.G. (Int.Instituut voor Sociale Geschiedenis). Het was een schatkamer met ontelbare unieke collecties. Bijzondere nalatenschappen, tekeningen, columns van fotografen, schrijvers en journalisten. O.a. de collectie van Albert Hahn, een van de belangrijkste politieke tekenaars in Nederland.
De Raad voor Cultuur besloot in 2012 dat het museum niet thuishoorde in de basisfinanciering en een fusie met het Instituut voor Beeld en Geluid voor de hand lag. In juni 2017 verhuisden de medewerkers naar het gebouw in Hilversum.
Naar aanleiding van het 10-jarig bestaan aan de Zeeburgerkade was er een jubileumtentoonstelling van topstukken ingericht (tot 5 februari 2012). Ze vertegenwoordigden het verhaal van vier eeuwen pers in Nederland. Over persvrijheid, censuur, publieke opnie, propaganda, massamedia, burgerschap en democratie.
Albert Hahn (1877-1918) woonde op de Weesperzijde, in de Wetbuurt en op de Archimedesweg (toen nog Langeweg geheten). Hij was 16 jaar lang een van Nederlands grootste karikaturisten. Zijn bekendste tekening is die van de Spoorwegstaking (1903). “Gans het raderwerk staat stil, indien Uw macht’ge hand dat wil”. Deze tekening is een van de topstukken van de expositie. Hij ligt begraven op de Oosterbegraafplaats.
Een ander topstuk was het notitieblokje van mijn oom, de journalist Jos van Langen (1909-1935), met de laatste dramatische aantekeningen, geschreven op 20 juli 1935. Het KLM-toestel “De Gaai” waar hij in zat stortte toen met 13 inzittenden neer bij de San Bernardinopas in Zwitserland. Terwijl het toestel snel hoogte verloor, bleef hij de verslaggever van zijn eigen ondergang.
Naast de tentoonstelling verscheen er een boek met 55 geselecteerde topstukken die door prominenten uit de wereld van de media, cultuur, wetenschap en politiek zijn voorzien van speciaal voor het Persmuseum geschreven verhalen.
Onder de foto’s hieronder volgen een krantenartikel van Frits Abrahams in het NRC van 14 december j.l. en de 2 genoemde artikelen uit het boek 55 Topstukken !
Tekening van Albert Hahn in het Zondagsblad van Het Volk op 8 februari 1903 n.a.v. de Spoorwegstaking. Haven- en spoorwegpersoneel in Amsterdam staakten voor het recht zich bij vakbonden aan te sluiten. – Foto: Uit boekje 55 Topstukken. van het Persmuseum. Alle rechten voorbehouden
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam Alle rechten voorbehouden
Foto: Aviacrash.nl Alle rechten voorbehouden
Op Delpher vond ik nog een foto en een bericht.
Jo Haen-van Langen
Notitieblokje – Laatste regels van Jos van Langen
.
Vlak over toppen.
Ik probeer me in te leven in de 25-jarige journalist Jos van Langen, terwijl hij op 20 juli 1935 met het KLM-toestel ‘De Gaai’ neerstort, en ik voel in de eerste plaats verbijstering. Aan droefheid zal hij niet meer zijn toegekomen, daarvoor was al geen tijd meer.
Nee, verbijstering. Dat uitgerekend hem dit moest overkomen, hij die bij het vertrek uit Milaan had moeten vernemen dat eerder die week al twee andere KLM-toestellen waren verongelukt.
Hij moet een geboren journalist geweest zijn, want hij schreef het meteen in zijn notitieboekje op. Omdat hij ook een vrome katholiek was, voegde hij eraan toe: ‘Een Wees Gegroet en een schietgebedje tot Sint Christoforus geven vertrouwen.’
Drie vliegrampen in één week bij dezelfde maatschappij,k dat kán niet, zal hij gedacht hebben. Ook 76 jaar later denk ik het nog met hem.
Wij kennen zijn gedachten omdat de vijf velletjes met zijn notities de ramp bij de Zwitserse San Bernardinopas overleefd hebben – in tegenstelling tot de dertien inzittenden. In het Persmuseum heb ik ze even in hun geplastificeerde mapjes mogen vasthouden. Ze bevatten redelijk goed leesbare potloodkrabbels; ijzige preludes op een gruwelijke dood.
Terwijl zijn toestel snel hoogte verliest, blijft hij de verslaggever van zijn eigen ondergang. De lezer ziet het vliegtuig op het laatste velletje neerstoren: ‘3000 – 2800 – 2500 – 2400 – vlak over toppen – bliksem – 2100….’
In alle necrologieën van zijn collega’s trof mij deze zin het meest: ‘Dicht bij de hemel is hij gestorven, zoals hij dicht bij de hemel heeft geleefd.’
Frits Abrahams, journalist en columnist NRC Handelsblad.
Bron: # 55 Topstukken ! Persmuseum
Het verongelukte toestel De Gaai – een KLM-toestel Douglas DC-2 PH-AKG. Foto: Aviacrash.nl – Alle rechten voorbehouden
Spoorwegstaking – Tekening Albert Hahn.
Op 31 januari 1903 eindigt de Eerste Spoorwegstaking in een overwinning voor de arbeiders en een week later kerft politiek tekenaar Albert Haen in Het Zondagsblad van de sociaal-democratische krant Het Volk het beeld van de arbeidersarm die het maatschappelijk raderwerk tot stilstand brengt, diep in het collectieve geheugen van Nederland. Nog altijd dient deze politieke prent als illustratie bij verhalen over de geschiedenis van de sociale beweging.
De originele tekening in het Persmuseum meet 46 x 36,6 cm., een formaat dat gebruikt werd voor affiches. In passe-partout vraagt dit kunstwerk om permanente expositie. Maar net als de rest van Hahn’s nalatenschap verlaat deze politieke prent de donkere opslagruimte slechts voor kortlopende tentoonstellingen.
Gelukkig bewaart het Persmuseum ook de ingebonden jaargangen van Het Zondagsblad, waarin Hahn’s tekening van de Spoorwegstaking op 8 februari 1903 verscheen.
Het Zondagsblad was bedoeld als ‘een stuk van de socialistische propaganda’ en wilde ‘de blinden ziende en de doven horende maken’. Er waren genoeg kunstenaars die daaraan wilden meewerken. Een van hen was Albert Hahn. Al in het eerste nummer van 6 juli 1902 had hij zijn visitekaartje afgegeven met een tekening van ‘De Brandkast, beschermd met bijbel en wierookvat’. Bij een prijsvraag was hij als beste van de inzenders (onder wie schilder Kees van Dongen) uit de bus gekomen.
De voorplaten van Het Zondagsblad, veel kleiner dan het origineel, werden voorzien van een onderschrift, in dit geval de uit 1863 daterende leus ‘Gans het raderwerk staat stil, als uw machtige arm het wil…….’. Op pagina twee stond steevast een commentaar ‘bij de plaat’: ‘Het (…..) proletariaat heeft een heerlijk beeld gegeven van haar macht.’
Dankzij Hahn kennen we dat beeld nog.
Piet Hagen, journalist, onderzoeker en schrijver.
Bron: # 55 Topstukken ! – Persmuseum.
Artikel uit het NRC van 14 december 2011