Het Nieuwe Diep

1200 – 2019

Auteur: Jan Dijk 2019 – Geboren en getogen in de Watergraafsmeer. Woont er nu nog steeds.

Wat was het een mooie dag, al lang geleden. Ver lopen in de zon vanuit het hart van het Flevopark over de ijsvlakte van het Nieuwe Diep. Weids. Zo kende ik het nog niet.
Maar wat is dat Nieuwe Diep eigenlijk? Een niet ingepolderd stuk Watergraafsmeer?
In zekere zin wel. Maar het is wel veel jonger. Daarom Nieuw.

Het begin ontstond (waarschijnlijk) tijdens de grote St. Elisabethvloed van 1428 die we uit de geschiedenisboekjes kennen: toen ontstond ook de Biesbosch. In het Rijksmuseum hangen fraaie schilderijen van dat gebeuren uit die tijd. Overal in toenmalig Graafschap Holland waren overstromingen. 2000 doden in totaal, schat men tegenwoordig. De oude Diemer Zeedijk was totaal niet voor zijn taak berekend. We hadden zogezegd ons eigen Biesboschje gekregen. Het was door de storm een klein drassig eilandenrijkje geworden, als we de kaarten uit die tijd mogen geloven.

De ernaast gelegen Diemermeer (toen ook al Watergraafsmeer genoemd) was rond het jaar 1200 ontstaan uit een samenvloeiing van twee kleinere meertjes en had nog niet zijn latere omvang. Het kalfde door inklinking verder en verder af.
Voor die overstroming van 1428 was er een zandrug met huisjes tussen de oude kerk van Diemen en Ootersdorp, waarvan de laatste huizen nu in het Flevopark liggen, die paar vissershuizen daar. De zandrug is overspoeld. Ootersdorp is dus in oorsprong een stukje Diemen!

Vóór het Nieuwe Diep
Wat was er daarvóór dan? Dat is helemaal de vraag. Volgens sommigen is de verbinding van de Diemermeer met de zee er door vroegere stormvloeden gekomen en was de Diemermeer ontstaan als een door wateronttrekking ontstane verdieping, zoals al die meren in Noord-Holland aan het begin van dat millennium.

Volgens anderen maakte de Diemermeer deel uit van de loop van een voorloper van de Amstel die naar de Zuiderzee (Flevomeer) liep. Rond het jaar 1000 zou er een kanaal, een watergracht, gegraven zijn tussen twee van die stromen. Dat zou het vrijwel rechte stuk zijn van Omval tot Blauwbrug en zo zou het de Amstel geworden zijn. Men deed zoiets wel vaker in die tijd. Ik hoor al zeggen: Leg dat eens uit. Niet getreurd, op 21 september 2020 komt over dat onderwerp een lezing in De Bron, georganiseerd door de verenging Ons Amsterdam. Met eindconclusie hopelijk. Word lid, dan is het gratis.

(Nadat dat kanaal gegraven was zou het kweldergebied rondom de vroegere monding voorbij de Diemermeer snel verzand zijn en bleef een klein stroompje over. Ergens midden in de kwelder was een eeuw later iets als een dijk aangelegd: door stormvloeden was namelijk het IJ ontstaan. Bij de uitmonding van dat stroompje kwam een sluisje dat bij vloed dichtging: de IJpeslotersluis. Daarvandaan kon je per pont naar de overkant van het nieuwe IJ. Amsterdam was er nog niet. Leidde het een tot het ander? Allemaal giswerk.) Diemen is in ieder geval heel oud.

Na het ontstaan van het Nieuwe Diep
Er kwam een paar jaar na de Elisabethvloed al een solide nieuwe Diemer Zeedijk, die voortaan deels aan weerskanten water had. Er kwam ook een nieuwe IJpeslotersluis, vlakbij waar nu het Gemeenlandshuis staat.
In 1573, rond het Beleg van Haarlem, is op de Diemer Zeedijk hevig strijd geleverd tussen Hollanders en Spanjaarden, ook in de Diemermeer, dus ook in het Nieuwe Diep. Het is niet voor niets geweest, ook al raakten we Haarlem even kwijt.

Na jaren van plannen en ideeën is de Diemermeer ten behoeve van de Amsterdamse bestuurders tenslotte in 1629 ingepolderd. Had men het Nieuwe Diep niet gelijk mee kunnen nemen bij de omdijking? Misschien. Maar er was allang protest tegen al dat ongebreidelde inpolderen gerezen van de kant van de zoetwatervissers. Die wilden hun beroep nog wel kunnen blijven uitoefenen. En we hadden die vissen voor de copieuze regentenmaaltijden toch echt wel nodig, en niet alleen daarvoor. Hier lag een water, waar ze konden vissen. Je ziet zulke meertjes overal in Noord-Holland. Het Nieuwe Diep lag weliswaar vlak bij de Suydersee, maar zo zout was die destijds nu ook weer niet.

Stormvloeden bleven komen. In 1651 de Sint Pietersvloed. De Diemerzeedijk bezweek, het Nieuwe Diep werd veel groter en kreeg zijn huidige vorm: een uitstulping van de Diemermeer in de vorm van een paddenstoel vanaf ‘het pontje van Kees Hartog’. Daar waar nu het Flevopark is bleef het sindsdien drassig, behalve dat dorpje op de zandrug. Daar kwam een watermolen bij die zijn water loosde op het Nieuwe Diep, het land werd wat droger, er kon weer geweid kon worden. Later werd het een stoomgemaal, nu is dat proeflokaal Het Nieuwe Diep met een likeurstokerij. Het Flevopark heette ook wel Nieuwedieppark.

De dijk van de Diemermeer was geen zeedijk, die was hier niet op berekend. De hele Watergraafsmeer liep onder. Alles (?) moest weer opnieuw begonnen worden, al zou er in de Diemermeer al ´horeca´ geweest zijn die zijn bedrijf later voort kon zetten. Want na een jaar was de polder al droog. Viel de schade mee? De Weespertrekvaart (deel van de ringvaart) zal gewoon in bedrijf in bedrijf gebleven zijn.

1672
Ter verdediging van de Diemerzeedijk kwam meer in de richting van Amsterdam dan de IJpeslotersluis een heus bastion te liggen, 3 etages hoog. Dat verloor aan betekenis door de grote stadsuitbreiding en -omwalling van de 17e eeuw. Het werd een stadsherberg, vooral voor die mensen die de stadspoort gesloten vonden.

In rampjaar 1672, toen we van alle kanten werden aangevallen, ook door Frankrijk, werd het weer even bastion. Er moest meer gebeuren, de Watergraafsmeer werd op gezag van stadhouder Willem III met succes onder water gezet, geïnundeerd, om ons de Fransen van het lijf te houden, al maakte het strikt genomen geen deel uit van de Hollandse Waterlinie. De strenge winter dat jaar gooide bijna nog roet in het eten.

Johan Maurits van Nassau, dezelfde die in een eerder leven gouverneur van Nederlands-Brazilië geweest was (hij was nu al vele jaren gouverneur van Kleef), hield in zijn nadagen de Fransen tegen bij Muiden. Redde hij zodoende Amsterdam? Het bastion kreeg geen Franse aanval te verduren. Toch werd het daarna direct afgebroken. Hebben de soldaten er een puinhoop van gemaakt? Er kwam niet ver daarvandaan een nieuwe herberg, en die is er nog steeds. Tot 1913 bleef die in functie. Nu zijn er twee woningen in. Daarover elders meer.