herman de vries * vergaan

Bron: #Dwars door de buurt – editie 228

Voor de 91-jarige kunstenaar herman de vries is het vergaan van hout, planten en ook mensen, niet een einde maar een voortzetting van leven. Hij laat voorbeelden van dat voortdurende proces zien in een expositie in Museum Tot Zover tot en met 28 augustus 2022.

Kunstenaar herman de vries (Alkmaar, 1931) gebruikt geen hoofdletters, want in zijn wereld bestaat geen rangorde. Hij woont al vijftig jaar aan de voet van het Steigerwald in Noord-Beieren (Duitsland). Het gigantische bos – ruim 200 vierkante kilometer – beschouwt de vries als zijn atelier. Het is vanaf de jaren 70 de bron voor zijn kunst. Of liever gezegd, de hele natuur met al haar processen vormt zijn inspiratiebron.

Verzamelaar
herman de vries volgde een opleiding aan de Rijkstuinbouwschool in Hoorn. Hij werkte als plantkundige en later als biologisch onderzoeker. Ondertussen – in de jaren vijftig – gaat de vries zich bezighouden met het maken van kunst. Begin jaren zestig vormt hij met Henk Peeters en Armando de spraakmakende NUL-groep, een kunstenaarsbeweging die streefde naar kunst waarin voorstelling geen rol speelt. Daarna begint de vries met het verzamelen van voorwerpen die dan al het begrip ‘vergaan’ symboliseren. Hij noemt ze ‘artefacten’. Het zijn bijvoorbeeld papiersnippers, afval, geplette frisdrankblikjes – voorwerpen die niet meer gebruikt worden, van betekenis zijn ontdaan en door het presenteren een vorm van schoonheid krijgen. Behalve gevonden voorwerpen als illustratie van ‘vergaan’ maakt herman de vries ook werken waarbij hij dat proces zelf in gang zet. Zoals de kranten die hij een paar maanden in de tuin liet liggen waardoor de inwerking van de tijd zichtbaar wordt (te zien in de expositie). Vanaf de jaren tachtig komt de nadruk te liggen op de verstoorde relatie tussen mens en natuur, waardoor volgens de vries een belangwekkende bron van kennis verloren dreigt te gaan.

Aarde-uitwrijvingen
de vries documenteert in boeken allerlei gewassen en begint ook met het verzamelen van grondsoorten. In jongere jaren reisde de vries over de hele wereld en vergaarde monsters van gevonden aarde. Hij maakt daar uitwrijvingen mee door de aarde tussen zijn vingers fijn te wrijven en aan te brengen op papier. Zijn archief van deze aardesamples bestaat inmiddels uit ruim 8000 voorbeelden! de vries archiveert ook zijn ervaringen met hallucinogene en geestverruimende middelen. Het omvangrijke natuurarchief plus de drugsbibliotheek heeft hij ondergebracht bij het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis (RKD, te Den Haag). Hij vertegenwoordigde Nederland op de Biënnale van Venetië in 2015 met de tentoonstelling ‘to be all ways to be’. Werken van herman de vries zijn te vinden in veel museumcollecties.

Leven, dood, vergaan
In een interview met Het Parool (10 juni 2019) vertelt herman de vries dat zijn jeugdherinneringen bepalend zijn geweest voor zijn relatie met de natuur. Zijn ouders namen hem vaak mee naar buiten, zoals naar de duinpannen bij Petten: “Ik lag daar op mijn rug en ik voelde me totaal tezamen met de omgeving”. Hij ziet ook een educatieve taak voor zich om via zijn werk mensen bewust te maken van hun omgeving. Alle biologische processen hebben zijn aandacht: leven, dood, vergaan. Dood hout en dode kadavers bieden leven aan planten- en dierensoorten. de vries zegt hierover “als het leven ophoudt, gaat het leven verder, onophoudelijk.”
In een gedicht schrijft hij zijn vreugde over het leven wetende dat dat eens over gaat: “umarmt/von der welt/werde ich/sterben/ es gibt/kein/entkommen/freue dich/tanze/tanze”(omarmd/door de wereld /zal ik / sterven/ er is / geen / ontkomen aan / verheug je / dans / dans /)

Natuur is kunst
herman de vries ziet zichzelf niet direct als kunstenaar, eerder als bemiddelaar: “natuur is kunst – ik laat het zien.” Hij is een verzamelaar van voorwerpen uit de natuur – dierenbotten, grassoorten, aardemonsters, boomschorsen, stenen – ordent ze, lijst ze in en laat ze zien in een museum. Zoals stukken drijfhout, dat eerst levend hout was, toen door het water is meegenomen en verandert van uiterlijk en betekenis (te zien op de expositie). Hierdoor kijkt het publiek er anders naar; het is van een verrassende eenvoud en tegelijkertijd van een enorme schoonheid. Dat wat je ziet (her)ken je, maar door de manier van presenteren creëert de kunstenaar een verrassende natuurbeleving bij het publiek. Zo is het ook in de grote zaal van Museum Tot Zover waar het werk van herman de vries te zien is tot en met 28 augustus. Door het grote raam van de tentoonstellingszaal zie je de begraafplaats met bomen, rondvliegende halsbandparkieten en lieveheersbeestjes. Natuur ‘for granted’ wordt opeens een heel andere beleving als je het werk van herman de vries op je in laat werken.

Veritas existentiae
Dood en aftakeling maken plaats voor nieuw leven, dat is wat herman de vries laat zien tijdens deze expositie. Een thema dat goed past bij Tot Zover, een museum over de relatie met de dood, gevestigd op gedenkpark De Nieuwe Ooster. Gekozen is voor de titel ‘vergaan’, want dat woord heeft een actieve betekenis, het is een voortdurend proces dat herman de vries gebruikt in zijn werk. ‘Vergaan’ en ‘ontstaan’ zijn twee parallelle lijnen die elkaar raken in zijn kunst, schrijft Cees de Boer in het magazine dat bij de tentoonstelling verschijnt. de vries presenteert zijn werken zonder enige dramatiek, zonder sentiment; de kijker ervaart emoties door de betekenis die men er zelf aan geeft. Volgorde, ordening, herhaling zijn begrippen die de vries gebruikt in zijn werk. Hiermee creëert hij als het ware een vorm van beeldende poëzie. Ook toeval speelt een rol waarmee de vries zijn rol als kunstenaar zo klein mogelijk wil houden. Overigens haalt hij niet alleen voorwerpen uit de natuur, hij geeft ook iets terug zoals door het plaatsen van een steen met de tekst ‘veritas existentiae’: de waarheid van wat is. #

Anna Ten Bruggencate

Bij de expositie verschijnt een magazine. Het bevat verdiepende artikelen en columns rond het thema van verschillende schrijvers (o.a. Tommy Wieringa), plus een overzicht van de geëxposeerde werken. Het is te koop in de museumwinkel voor € 7,50.
Gedurende de periode van de tentoonstelling, organiseert PJ Roggeband, kunstenaar en gebiedsgeograaf, ‘ONTROERTOERS’ over de Nieuwe Ooster Begraafplaats.
Een audiotour geeft de expositie extra belevingsmogelijkheid. Deze is samengesteld en ingesproken door podcastmaker en tekenaar Jesper Buursink. Hij is opgegroeid op de Enschedese Oosterbegraafplaats en schreef ook een artikel voor het magazine.

‘herman de vries * vergaan’ tot 28 augustus in Museum Tot Zover, Kruislaan 124.
Openingstijden: woensdag tot en met zondag van 11.00 tot 17.00 uur.