22 Zuiltjes eren toonaangevende bewoners uit de vorige eeuw

Bron: u-bevindt-zich-hier.nl

Op woensdag 18 december is het kunstwerk ‘U Bevindt Zich Hier’ op de Oranje Vrijstaatkade onthuld. Het eert via zuiltjes toonaangevende bewoners, groepen of locaties die stadsdeel Oost in de twintigste eeuw kleur hebben gegeven. Het kunstwerk is het laatste onderdeel van een reeks kunstwerken die sinds 2002 in Oost zijn gerealiseerd in het kader van het kunstproject ‘Erfenis van de Twintigste Eeuw’.

Het kunstwerk is gemaakt door Martijn Sandberg. Het bestaat uit 22 zuiltjes en is geplaatst aan de Oranje Vrijstaatkade, vanaf het stadsloket Oost, langs de gevels van de voormalige Oostergasfabriek en aan de waterkant van het woongebied tot de hoek bij de Polderweg.

U Bevindt Zich Hier
De zuiltjes zijn voorzien van teksten horend bij personen, groepen of locaties uit stadsdeel Oost in de twintigste eeuw. De bijbehorende namen en de achtergrondinformatie wordt bewust niet genoemd in de teksten op het kunstwerk. De teksten nodigen uit om zelf na te denken over de ‘Erfenis van de Twintigste Eeuw’.

Erfenis van de Twintigste Eeuw
De andere kunstwerken die onderdeel zijn van de ‘Erfenis van de Twintigste Eeuw’ zijn: ‘Flowers’ van Karel Appel op het Oosterspoorplein, het Theo Thijssenmonument van Jan Wolkers op De Nieuwe Ooster, en de gedenktekens van Steffen Maas voor Gerard en Karel (van het) Reve (Betondorp), voor J.C. Bloem (Mauritskade), voor Eli van Tijn (Kraaipanstraat) en bij het Muiderpoortstation.

Aanwinst voor Oost
Stadsdeelbestuurder Ivar Manuel: “ Het nieuwe kunstwerk in Oostpoort is een aanwinst voor stadsdeel Oost. Vormgeving, taal en geschiedenis komen samen in dit kunstwerk. Graag nodig ik iedereen uit om het te komen bewonderen.”

---

01 – Voor de duur van de lectuur
Renate Dorrestein
De geselecteerde tekst ‘Voor de duur van de lectuur’ voor de zuil voor Renate Dorrestein (1954-2018) komt uit haar boek ‘Het geheim van de schrijver’ (2000). Met het boek geeft de schrijfster inzicht in ‘schrijf-processen en in de geheimzinnige werking van fictie’.

02 – Het was altijd al zo
Renate Rubinstein
De tekst ‘Het was altijd al zo’, die ik heb gekozen voor de zuil voor Renate Rubinstein (1929-1990) is gebaseerd op een stuk proza uit de bundel ‘Nee heb je’ (1985), waarin ze onder andere spreekt over de ongelijke verdeling van ‘ziekte, liefde, kapitaal en tijd’.

03 – Wie niet koopt wordt opgeknoopt
David Joseph Wijnkoop
David Joseph Wijnkoop (1876-1941) was als gezicht van de Nederlandse Arbeidersbeweging veelvuldig mikpunt in karikaturen en voer voor politieke prenten, die verschenen in tijdschriften met bijschriften als: ‘Al(i) komt me de beste vergadering in den weg, ik maak ‘m kapot!’ (De Leidsche Amok-maker, 1912), ‘De wonderlijke avonturen van kleinen David’ (1912), ‘De stemmenbedelaar’ (1918).

04 – U bevindt zich hier
Polderweggebied
‘Oostpoort’ is sinds 2008 de naam voor de locatie, die tot dan bekend stond als ‘Polderweggebied’. In de nieuwbouw van de wijk Oostpoort zijn de oude historische gebouwen van de Oostergasfabriek behouden gebleven. Hierin was onder andere de marechausseekazerne gehuisvest, die tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog werd gebruikt als ‘meldpunt’. De gebouwen van de Oostergasfabriek zijn de ‘stille getuigen’ van deze episode uit de geschiedenis van het Polderweggebied, waar op 20 juni 1943 het ‘opvangterrein’ was van de laatste grote Amsterdamse razzia.

05 – Beste brave burger lees het niet
Albert Helman
De tekst in de zuil voor Albert Helman (SR 1903-NL1996) bevat een citaat uit de inleiding ‘Een waarschuwing vooraf’ van het boek ‘Mijn aap lacht’ (1953): ‘’Brave burger, leg dit boek weg! Lees het niet! De aap die hierin aan het woord komt – alsof ooit een aap zou kunnen spreken – is zo dom en oneerbiedig, zo gespeend van elke mensenliefde en consideratie, kortom, zo beestachtig, dat hij u voortdurend ergeren zal.’’

06 – Met een fakkel en een vlag
Elias Smalhout
In een illustratie van grafisch kunstenaar Elias Smalhout (1889-1939), afkomstig uit de collectie van het Joods Historisch Museum, is een leuze te lezen, die het politieke elan en de beeldende ‘agitprop’-werkzaamheden van Elias Smalhout dekt: ‘Met een fakkel en een vlag’.

07 – De kunst gaat door het vrije land
Jan Kassies
Voor de zuil voor Jan Kassies (1920-1995) heb ik de leuze ‘De kunst gaat door het vrije land’ geselecteerd, die ik zag op een affiche uit mei 1946 van de ‘kunstdemonstraties in het geheele land’. De actie werd geleid door Jan Kassies en de Federatie. De uitspraak staat in verband met de ontwikkeling van kunst- en kunstenaarsbeleid in Nederland.

08 – Kleur heeft een mens getekend
Leo Schatz
Leo Schatz (1918-2014), was kunstschilder, tekenaar en dichter. ‘Kleur heeft een mens getekend’ is de titel van de monografie, die is gepubliceerd in 2003 door de Stichting Leo Schatz, over zijn werk en leven. De titel verwijst naar de bundel ‘Het dier heeft een mens getekend’ uit 1960 van Bert Schierbeek.

09 – In de geest van mijn cultuur
Edgar Cairo
De figuratie van de zuil voor dichter, schrijver en beeldend kunstenaar Edgar Cairo (SR 1948-NL 2000), is gebaseerd op een titel uit zijn proza: ‘Koewatra djodjo’ / ‘In de geest van mijn cultuur’ (1979).
De titel ‘In de geest van mijn cultuur’, geïsoleerd uit het oorspronkelijk ‘persoonlijk’ verband en verhaal, wordt in het publieke kunstwerk een uitspraak van iedereen en voor iedereen – over ieders ‘roots’ en cultuur.

10 – Schoonheid kent niet anders dan het schoone
Jacob Israël de Haan
De gebruikte strofe ‘De Schoonheid kent niet anders dan het Schoone’ is afkomstig uit het gedicht ‘Schoonheid’ uit ‘Kwatrijnen’ van Jacob Israël de Haan (1881-1924). Het vierregelige gedicht luidt als volgt: ‘’De Schoonheid kent niet anders dan het Schoone. / Hij acht geen Deugd, geen Eer. / Hij laat zich dwingen noch beloonen/ Los van al wet en leer.‘’

11 – Een stuk van mijn hart
Germaine Groenier
‘Een stuk van mijn hart’ (1997) van Germaine Groenier (1943-2007) is een autobiografisch boek, gebaseerd op de herinneringen van de journaliste aan haar jeugd bij haar stiefvader.

12 – Tax free
Wally Tax
Wally Tax (1948-2005), frontman van de Nederlandse sixties band ‘The Outsiders’, en bekend als solo-artiest, behoort tot de lijst van de ‘Nederpophelden, pioniers van de popmuziek in Nederland 1960-1970’.

13 – In geouwehoer kun je niet wonen
Jan Schaefer
Via de kunstcommissie kreeg ik het verzoek van het stadsdeel om ook de PvdA-politicus Jan Schaefer (1940-1994) te betrekken in het kunstwerk ‘U Bevindt Zich Hier’. De volgende uitspraak werd doorgegeven om te verwerken in het kunstwerk: ‘In gelul kun je niet wonen’.
Op zijn verkiezingsaffiche voor de Amsterdamse gemeenteraads-verkiezingen van 1978 stond: ‘In geouwehoer kun je niet wonen’. Het ontwerp voor de figuratie van het kunstwerk voor Jan Schaefer heb ik gebaseerd op deze woorden.

14 – De woorden zelf dreigen in staking te gaan
Jacques Presser
‘De woorden zelf dreigen in staking te gaan’ is een citaat uit de roman ‘De Nacht der Girondijnen’ (1957) van historicus, schrijver en dichter Jacob (Jacques) Presser (1899 -1970).
Jacques Presser schreef onder andere het magnum opus ‘Ondergang, De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945’ over de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland in de Tweede Wereldoorlog.

15 – Geen aanrecht maar kiesrecht
Mathilde Wibaut
Mathilde Berdenis van Berlekom (1862-1952), na haar huwelijk met Floor Wibaut ook wel bekend als Mathilde Wibaut, maakte zich gedurende haar hele leven sterk voor de persoonlijke vrijheid van vrouwen, het socialisme en voor het vrouwenkiesrecht. In haar boek ‘Herinneringen’ uit 1952, voor het eerst gepubliceerd in 1976, spreekt Mathilde Wibaut over de socialistische vrouwenbeweging als een ‘Strijd voor Bevrijding’. Het boek eindigt met de vraag: ‘Is de strijd thans in 1952 volstreden?’

16 – Ik weet het niet
Nescio
‘Ik weet het niet’ staat geschreven op de zuil voor Nescio. Nescio is het pseudoniem van Nederlands schrijver Jan Hendrik Frederik Grönloh (1882-1961). ‘Nescio’ betekent in het Latijn ‘Ik weet het niet’. In de literatuur wordt de term ‘nomen nescio’ vermeld als de auteur van een geciteerd werk onbekend is.

17 – Van mensch-aap tot aap-mensch
Albert Hahn
Voor de figuratie voor Albert Hahn (1877-1918), politiek tekenaar, vond ik de titel ‘Van mensch-aap tot aap-mensch’ als onderschrift bij één van zijn satirische kritische prenten van rond de Eerste Wereldoorlog.
Een spotprent, gepubliceerd in het politiek satirische weekblad ‘De Notenkraker’ in 1915, van zijn hand is: ‘’De ontwikkelings-gang der menschheid (naar aanleiding der nieuwe uitmonstering van de Fransche troepen.): van mensch-aap tot aap-mensch.’’

18 – De dag is kort het werk veel
Fré Cohen
Frederika Sophia (Fré) Cohen (1903-1943) was grafisch beeldend kunstenaar en ontwierp in opdracht van particulieren en diverse overheidsinstanties, waaronder de gemeente Amsterdam.

19 – Aan allen van goede wil
Martha Belinfante-Dekker
Martha Belinfante-Dekker (1900-1989) was zangpedagoge, dichteres en verzetsvrouw.
Martha Belinfante-Dekker schreef onder andere de woorden en muziek voor illegale liederen, die werden verspreid en gezongen tijdens de Duitse bezetting. De titels voor koormuziek zijn onder andere: ‘Helpt de wereld bouwen!’ (1941) ‘Oranje Boven!’ (1944) en ‘Ze Komen!’ (1944).

20 – Graag laten staan aub dank
Cecilia van Vliet-Lichtveld
Cecilia van Vliet-Lichtveld (1923-2018) was kinderboekenschrijfster en actrice. De zuil met de figuratie ‘Graag laten staan aub dank’ is geïnspireerd op haar woorden uit een interview, gefilmd in 2010 in Huize Frankendael, waar zij van 1957 tot 2005 heeft gewoond: ‘Cecilia van Vliet-Lichtveld, laatste bewoner van Frankendael’.

21 – Trouw tot in den dood
Trouwgroep
De Trouwgroep was actief in het verzet tijdens de Duitse bezetting van Nederland (1940-1945). De groep bestaat voornamelijk uit leden van de redactie en het verspreidingsapparaat van de illegale krant Trouw.

22 – Op weg naar het einde
Gerard Reve
Voor de zuil voor zelfbenoemd ‘volksschrijver’ en dichter Gerard Reve (1923-2006) heb ik de bekende titel van zijn roman uit 1963 gekozen: ‘Op weg naar het einde’. Het is klassiek proza in de vorm van brieven, die doen denken aan dagboekfragmenten. De titel is kenmerkend voor de thematiek van Reve, ‘eenzaamheid’, ‘zinloosheid’, ‘Dood, God en Liefde’.

.

De zuil voor Johan Cruijff is wel gerealiseerd, maar momenteel (nog) niet onderdeel van de reeks zuilen op locatie. Met andere woorden, kort gezegd: Johan Cruijff is geplaatst op de ‘reservebank’.

Elk nadeel heb zijn voordeel
Johan Cruijff
Johan Cruijff (1947-2016) is wereldwijd bekend als een van de beste voetballers aller tijden en was tevens ‘eigenzinnig’ woordkunstenaar. Ik heb gekozen voor zijn prachtige uitspraak ‘Elk nadeel heb zijn voordeel’ om met deze woorden Johan Cruijff een plek te geven in het kunstwerk.